هنر و تمدن ایران در اواخر سده هشتم و نهم هجری
با به قدرت رسیدن تیمور و جانشینان وی تلاشی فراگیر انجام گرفت تا منابع هنری قلمرو آنان به صورت فرهنگ شاهانه ای همچون تجلی هنر پیشینیان و همسایگان قلمرو خود به وجود آید. از این رو تیمور با ساخت بناهای باشکوه و عظیم و پرداخت هزینه های بالا توانست آثار پدید آمده را همچون پوشش های جواهرنشان بیاراید. این ویژگی در تمامی قلمرو تحت سیطره تیمور و جانشینان او گسترش یافت و بناهای باشکوه با نمای کاشیکاری رنگارنگ آراسته شد. در دیگر سو هنر کتاب آرایی و نگارگری به عصر طلایی خود وارد شد. آن چنان که کامل ترین مکتب نگارگری ایرانی به دلیل ایرانی بودن سبک و نیز گسترش و تعالی هنرهای وابسته از جمله خوشنویسی و جلدسازی پدید آمد.
در دوره تیموری شهر سمرقند به عنوان شهر سبز نامیده و مرکز اولیه حکومت تیموریان شد. پس از آن دو مرکز عمده با آثار فاخر هنری را می توان شیراز و هرات نامید که به عنوان دو مکتب اصلی هنری نیز شناخته می شوند.
مهم ترین اقدام تیمور پس از استقرار حکومت ساخت مسجد جامع شهر سمرقند به یاد همسر خود بی بی خاتون است که براساس مساجد چهار ایوانی ساخته شده است. در دوران شاهرخ به دلیل گستردگی شیعه، معماری بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) نوسازی گسترده ای یافت و در کنار آن مسجد جامع بزرگ گوهرشاد با 2 تالار اجتماع یعنی دارالسادات (جایگاه سیدان) و دارالحافظ (حافظان قرآن مجید) ساخته و افزوده شد. همچنین الگوی مدرسه سازی توسط معمار بزرگ این دوران یعنی قوام الدین شیرازی به اوج می رسد.
همانگونه که اشاره شد هنر کتابت و نگارگری در این دوره به اوج و شکوفایی می رسد و باعث پدید آمدن مکتب های کمال یافته شیراز و هرات می شود. مهم ترین تحول نگارگری در ادامه با تسلط رنگ قرمز در مکتب شیراز است. تداوم سنت هنری دوران جلایری نیز با تسلط رنگ آبی در مکتب هرات به کار می رود. آثار مهم تولید شده مکتب هرات در سه دوره شاهرخ، بایسنقر میرزا و کمال الدین بهزاد شامل معراج نامه ، شاهنامه بایسنقری و بوستان سعدی با نقاشی کمال الدین بهزاد می شود. همچنین از مهم ترین تحولات نقاششی بعد از سده نهم هجری، رواج روز افزون تک چهره پردازی می باشد که زمینه ساز نوعی مجلد به صورت مجموعه های نقاشی و خطاطی موسوم به مرقعات است.
هنر کتاب آرایی با به کارگیری جلدهای سوخت و زرکوب در این زمان، مراحل تکامل خود را می پیماید که آثار به جا مانده مایه افتخار و مباهات است. ویژگی بارز نقاشی و نگارگری در این دوره ایجاد کمال تعادل در اندازه ها، ترکیب بندی و رنگ آمیزی فاخر است. در این نقاشی پیکره انسان در برابر معماری با منظره طبیعی به درستی جای داده شده و به آن وحدت بخشیده است. در این جا نگارگر از توان خود برای تجسم جهانی تازه بهره برده که اوج آن را در شاهنامه بایسنقری می توان دید.
تداوم نگرش هنری مکتب هرات را به گونه ای دیگر در مکتب ترکمانان و مکتب تبریز در دوره صفوی به دلیل حضور بهزاد و همچنین مکتب بخارا به دلیل حضور شاگردان بهزاد به خوبی می توان دید.
هنر خوشنویسی نیز در این دوره با کاربردها و تنوع چشمگیری تداوم می یابد.
هنر چوب و فلز با دقت عمل و ظرافت، بسیار هنرمندانه در این دوره پدید می آید. از شاخص های هنر چوبی می توان به درهای یک بقعه معروف اشاره کرد. فلزکاری همراه با فن طلاکوبی و نقره کوبی روی مفرغ به کمال خود می رسد. وجود طرح های بسیار ظریف و زیبا که در اختیار تمامی گروه های هنری این دوره بود توانست تا به تکامل شیوه ساخت اشیا در هنر فلزکاری کمک فراوانی کند. این امر سبب شد تا، آثار با ارزشی از فلزات دیگر به جای ظروف زرین و سیمین که اِشکال شرعی داشتند، به وجود آید.
با گسترش روابط میان ایران و چین و نیاز روز افزون به آثار سفالین، ساخت محصولاتی از قبیل چینی های آبی و سفید و تک رنگ در برخی از کارگاه های سفالگری ایران آغاز می شود. آثار مورد توجه در این دوره بیشتر شامل نمونه هایی با قلم گیری تیره در زیر لعاب شفاف فیروزه ای و سبز یا به صورت نقاشی با رنگ های مختلف در زیر لعاب شفاف بی رنگ بود. برخی نیز به صورت نقاشی زرین فام بودند که در قالب اشیاء تزیینی و کاربردی، و کاشی به کار می رفتند.
در این دوره استفاده از کاشی معرق برای تزیین بنا، بسیار رواج داشت. نمونه بارز آن را می توان در کاشی کاری مسجد گوهرشاد و مسجد کبود دید.
همچنین در سفالگری این دوران، ساخت ظروف معروف به «آبی و سفید» در مناطق گرگان (جرجان قدیم) و کرمان رواج داشته است.
پارچه های ظریف و با کیفیت بسیار بالا را تنها می توان در دیگر آثار هنری از جمله نگارگری یافت. با این حال براساس این نمونه های غیر مستقیم از فن پارچه بافی دلیلی بر وجود کیفیت بالای پارچه در این دوره است. هرچند که ممکن است نقاش و نگارگر براساس سلیقه خود یا هماهنگی در تصویر در رنگ آمیزی آنها دخل و تصرف انجام داده باشد.
