تاریخ و سیر هنر چین

چین در میان کشورهای شرق آسیا به دلیل قدمت تمدن، وسعت، تعداد جمعیت و تأثیر تمدنی بر کشورهای پیرامون خود (کره، ژاپن و …)، دارای اهمیت است. نخستین دهکده های عصر نوسنگی در حدود هزاره هفتم پیش از میلاد در کنار رود زرد به وجود آمدند. چینی ها در حدود ۱۷۰۰ سال پیش از میلاد وارد مرحله شهرنشینی شدند و نخستین سلسله خود را به نام شانگ تأسیس کردند. در میان سلسله های متعدد چین، سلسله های شانگ، چو، چین، هان، سلسله موسوم به شش پادشاهی تانگ، سونگ، یوآن (سلسله مغولی چین)، مینگ و چینگ در تعالی هنرهای چین سهم مهمتری
دارند.
در دوره های شانگ و چو ساخت اشیای مفرغی شکوفا شد. در دوره سلسله چین، که نام خود را به این سرزمین داده است، وحدت سیاسی و فرهنگی پدید آمد. در دوره هان، ارتباط چین با جهان غرب (ایران و روم)، گسترش یافت و جاده ابریشم گشوده شد.

در دوره تانگ، بافت پارچه های ابریشمی و ساخت ظروف چینی به اوج خود رسید و ارتباط مسلمانان با چین شروع و ظروف چینی وارد بازارهای اسلامی شدند. در دوره سونگ نقاشی به اوج خود رسیده در قرن هشتم هجری ایرانیها و به واسطه مغول ها، با شیوه نقاشی چینی آشنا شدند و نکاتی را آموختند. در دوره مینگ معماری چوبی ، به وجود آمد. خوشنویسی و نقاشی همواره هنر درجه اول مردم چین بود، اما چینی ها در معماری، ساخت ظروف چینی و مفرغی، پارچه های ابریشمی، ساخت اشیایی از سنگ یشم و آثار لاکی هم بسیار توانا بودند تاریخ فرهنگ و هنر چین همواره از تداوم برخوردار بوده و حتی در زمان تسلط اقوام بیگانه نیز دچار گسست نشده است.

هنرهای چین

خوشنویسی و نقاشی

مردم چین دارای شیوه نوشتار اندیشه نگار هستند که در طول تاریخ ثابت مانده و از این رو برای همه مردم چین و با وجود گویش های مختلف قابل فهم بوده است. خط چینی به جای الفبا، دارای هزاران شکل مستقل است و هر شکل، نقش یک واژه را ایفا می کند. این شیوه نوشتار، نقش مهمی در تداوم سنت های فرهنگی و هنری چین داشته است. چینی ها نقاشی و خوشنویسی را هنری فقط در خور توجه بزرگان و دیگر مصنوعات را نوعی صنعت گری می دانستند. این دو هنر از بسیاری جنبه ها با یکدیگر پیوند داشتند. ابزار خوشنویسی (قلم مو، ابریشم یا کاغذ) به چیره دستی زیادی نیاز داشت. خوشنویسی اندیشه نگار چینی، از کیفیت تصویری برخوردار و بیان اندیشه و احساس را ممکن می سازد و با نقاشی پیوند دارد.

نقاشی سنتی چین، به لحاظ سرزندگی و ریتم خط و ضرباهنگ قلم مو، تأثیر زیادی از خوشنویسی گرفته و در اغلب نقاشی های چینی از خط نوشته به شکل امضاء، شعر یا اظهار نظر هنرمند استفاده شده است. چینی ها عقیده داشتند که تمامی رنگ ها در مرکب، وجود دارد. نقاش چینی با مهارت بسیار، تنوعی از رنگ سایه ها را در ذهن خود به دست می آورد و پیش از نقاشی کردن، ساعت ها به تفکر می نشست و تصویر مورد نظر را در ذهن خویش کامل می کرد و در مرحله اجرا آن را بسیار سریع به انجام می رساند. پس از آن، هیچ گونه تصحیح یا تغییری در تصویر ممکن نبود. نقاش باید دستی خطا ناپذیر و تسلطی بی چون و چرا بر قلم موی خود می داشت. منظره نگاری همواره در نقاشی چینی اهمیت داشته است. منظره طبیعی از زمان های کهن مورد توجه بوده است. نقاشان چین علاقه ای به قواعد پرسپکتیو نداشتند. منظره سازی های توماری، از ابتکارات چینی ها است. علاقه پیروان برخی آیین های چین به طبیعت، شرایط لازم برای پیدایش هنر منظره سازی را فراهم نمود. در دوره هان، کاغذ و ابریشم زمینه مناسبی را برای رشد نقاشی فراهم کرد و تصویر کوه و آب به عنوان عناصر اصلی در منظره سازی مورد تأکید قرار گرفت. در دوره 《شش پادشاهی» اصولی برای نقاشی وضع شد که در آن سرزندگی یک دستی قلم مو وضوح اشیاء و مناسبت رنگ با نقش مورد تأکید قرار می گرفت. در دوره تانگ و تحت تأثیر نقاشی های بودائیان هند، نقاشی دیواری به ویژه در غارهای بودائی شمال غربی چین شکوفا و حالات و زندگی بودا بر بدنه غارها نقاشی شد.

و منظره سازی در دوره سونگ، به اوج خود رسید و هنرمندان سونگ فضای تصویری خاصی به وجود آوردند که به عنوان سر مشقی تا سده بیستم ادامه یافت. نقاشان مکتب سونگ از تمام امکانات قلم و مرکب بهره می گرفتند و با حداقل وسایل، جوهره طبیعت را در آثار خود منعکس می کردند. آنها طبیعت را چون جهانی بی انتها، پرشکوه تصویر نموده و برای فضاهای پر و خالی ارزشی برابر قائل بودند.

در نقاشی چینی انواع مضمون های دینی و دنیوی مورد توجه بود. آیین بودایی نیز موضوع های جدیدی را در اختیار هنرمندان قرار داد و سبب رواج نقاشی دیواری گردید. در سال ۱۲۶۰ میلادی، سلسله سونگ توسط مغولان فرو پاشید و مغول ها سلسله یوان را تأسیس کردند. در این دوره نیز نقاشی دارای اهمیت ویژه بود و نقاشان آثار ارزشمندی خلق کردند.

در دوره مینگ، گرایشی به رنگ آمیزی متنوع به ویژه رنگ های سبز و آبی در منظره نگاری ها، ظرافت کاری و تزیین و کپی برداری از سبک های گذشته رخ نمود.

در دوره چینگ سبک دوره مینگ رو به شکوفایی نهاد و تا سده نوزدهم از نوآوری باز نماند.

معماری چین

در در چین به دلیل شرایط آب و هوایی مرطوب، ساخت بناها با مواد و مصالحی چون سنگ و آجر مورد توجه نبود و چوب مهمترین مصالح معماری به شمار می آمد. اما این بدان معنا نیست که چینی ها در ساخت بناهای یادمانی ناتوان بودند، چنانچه دیوار چین که اکنون جزء عجایب هفتگانه است، نمونه ای از توانایی چینی ها در خلق آثار معماری است.

چینی ها معابد بودایی، کاخ ها و خانه ها را به صورت یک تا چند طبقه و اغلب با چوب می ساختند که شکل کلی آنها تقریبا مشابه هستند.

در این معماری سقف شیروانی مانند ساختمان، با سفال پوشیده می شد و رخ بام پیرامون آن به شکل ایوانی که دارای لبه خمیده به سمت بالا است، ساخته می شد و عملکرد آن کنترل باران و ایجاد سایه بود. در ساختمان های چند طبقه، طبقات بر روی ستون های چوبی قرار می گرفت و نمای بنا شکل چترهای مطبق به خود می گرفت غیر از معابد یاد شده، چینی ها بناهای رفیعی به نام پاگودا (بنای یادبود بودا) دارند که گاه ارتفاع
آنها به ۱۳ طبقه هم می رسند.
در معماری کاخ و خانه های اعیانی، باغ سازی، ایجاد آبراهه و ساخت پل های زیبا مورد توجه بود و نمونه برجسته معماری چوبی چین، مجموعه کاخه ای شهر و پکن (شهر ممنوعه) است که در دوره مینگ ساخته شده اند.

تندیس سازی چین

ساخت تندیس های جانوری و انسانی از جنس گل پخته، چوب، سنگ و فلز همواره مورد توجه هنرمندان بود. اغلب این تندیس ها بیان گر شغل آنها در خانه فرد متوفی بود که به همراه او در درون قبور قرار داده می شدند.

تندیس های سفالی کشف شده از مقبره امپراتور چین توانایی چینی ها را در ساخت تندیس های بزرگ سفالی نشان می دهد. در این مقبره تندیس سربازان و اسب هایشان که نماینده سپاهیان امپراتور بودند، کشف شد.

این تندیس ها بسیار واقع گرا ساخته شده اند و در بازنمایی جزئیات و تجهیزات سربازان بسیار دقت شده است. ورود آیین بودا به چین، تندیس سازی را تحت تأثیر قرار داد. در دوره تانگ موج تازه ای از هنر هندی (عصر گوپتای هند) به چین رسید و سبب نوعی شکل سازی کامل و پر احساس در تندیس ها شد. در دوره سونگ ساخت تندیس های سفالی و چوبی خدایان بودایی مورد توجه قرار گرفت. فضای متفکرانه عصر سونگ بر روی تندیس سازی موثر بود و سبب شد پیکره ها ظریف تر، متفکرتر و آرام تر ساخته می شوند.

سفال گری چین

چینی ها در ساخت سفال به ویژه سفال های لعابدار بسیار توانا بودند. نخستین ظروف سفالی منقوش که دارای نقش های هندسی هستند در هزاره پنجم پیش از میلاد (دوره نوسنگی) ظاهر می شوند. عالی ترین ظروف سفالی چین ظروف موسوم به چینی هستند. ساخت آنها از ابتکارات سفال گران چین است که در عصر سلسله های تانگ، سونگ و مینگ به اوج خود رسید. در میان آنها چینی های موسوم به آبی و سفید مشهور هستند. این گونه ظروف، از دوره تانگ به این سو به بسیاری از نقاط جهان از جمله به ایران صادر می شد و سبب تحرک سفالگری دوره اسلامی ایران شد.

فلزکاری چین

ساخت اشیای فلزی به خصوص اشیای مفرغی در چین بسیار پر رونق بود. هنرمندان بر روی ظروف منظره، نوشته، اژدها، انواع جانوران و موجودات خیالی را نقش می کردند و از آنها در مراسم عروسی و عزا استفاده می کردند.