معرفی چاپ سنگی :
ما چاپ سنگی را با عنوان مقابلش یعنی لیتوگرافی می شناسیم .
بیشتر از 70 سال چاپخانه های ایران در اختیار چاپ سنگی قرار داشت . یکی از ویژگی های چاپ سنگی که مورد قبول پیروان هنری قرار گرفته بوده این است که خوش خطی آنها به خصوص در به کارگیری خط نستعلیق زبانزد خاص و عام بوده است.
خاصه ی وجود بشر برای بقا حفظ اطلاعات و منابع بر روی مواد مختلفی که مانگار می مانده اند بوده است .مواد و وسایلی همچو : چوب ،، سنگ ، دیوار ، استخوان که وقایع پیش آمده ی آن زمان را ثبت و ضبط می کردند تا افکار و تمایلات و فطرت انسان برای نسل پس از خود حفظ شود و اندیشه های فطری انسان جاودانه بماند .در روال تکامل و ثبت اندیشه های پیشین مواردی مثل :محکم بودن ، سبک بودن ، حجم کمی داشتن ، قابل حمل بودن لازم به ذکر می باشند. نخستین بار وقایع و رویدادهای گذشته بر روی دیوار حک و ثبت می شدند ، سپس برروی طومار پاپیروس و بعد طومار چرمین و پوستی تغییر جهت داد ، و در پایان با پیدایش کاغذ و هنر خوش نویسی و نسخه نویسی تا دورانی که چاپ و دستگاهش باب شد روند رشد خود را ترک نکرد .
رفته رفته با روند رو به رشد انسان ها در صنعت و دانش ، احساس نیاز نسبت به کتاب در اولویت زندگی آن ها احساس شد ، در نتیجه اختراع ماشین چاپ پاسخ کاملی نسبت به احساس نیاز انسان ها در این زمینه بود . نخست کتاب های چاپی سربی با حروف الفبا و وسایل مبتدی و غیرحرفه ای انشار داده شد ، اندک اندک به دلیل هزینه ی سنگین و پاره ای از مشکلات چاپ سنگی باب شد .
چاپ سنگی روی یک سطح صاف انجام می شد و روش متداول استفاده از آن به جای حروف ، سنگ مرمر را جایگزین کرده بود . روش چاپ هم اینگونه بود که نوشته یا تصویر را روی سطح منتقل می کردند سپس با استفاده از ابزار شیمیایی و فیزیکی کار برجسته سازی نوشته یا تصویر را انجام می دادند و آن را به دفعات زیاد روی کاغذ کپی می کردند .
تاریخچه ی چاپ سنگی :
زمانی قریب به یک قرن پیش کتاب های ارزمشند و والایی در موزه ها و گنجینه های دارای مالکیت شخصی یا عمومی و دانشگاهی محافظت می شوند که به دلیل چاپ خاصی که دارا هستند در منظر عام به کتاب های چاپ سنگی شهرت دارند . ماشین های چاپی در قیاس با ماشین های سربی شکل و کار مشابهی دارند . فقط تنها تفاوت موجود در بین این دو چاپ برجسته سازی با سنگ مرمر در چاپ سنگی می باشد .
اولین بار چاپ سنگی در سال 1796 توسط آلمانی ها کشف شد . «آلویس زنفلدر» یکی از هنرمندان رشته ی آوازه خوانی در تئاتر آلمان ، دغدغه چاپ کردن تصنیف هایش را داشت ، اما هزینه های سنگین و غیرقابل هضم چاپ ، باعث شد که به چاپ سنگی روی روی بیاورد .
چاپ سنگی در ایران :
چاپ سنگی از اروپا به ایران راه باز کرد و پا گذاشت . فتحعلی شاه قاجار نخستین بار در زمان حکومت خود، «به میرزا صالح تبریزی» امر کرد که به مسکو برود و دستگاه چاپ را به ایران وارد کند . این اتفاق در تبریز افتاد و اولین دستگاه چاپ سنگی در تبریز کار خود را آغاز کرد . فعالیت نخست چاپ سنگی در تبریز در سال 1250 هجری قمری رخ داد که چاپ قرآن بود و پس از آن کتاب زادالمعاد در سال 1251هجری قمری چاپ شد . چاپ سنگی در مدت کمی تقریبا اکثر شهرهای ایران را درگیر چاپ سنگی کرد و ماندگاری آن تقریبا تا اواخر دوره قاجاریه طول کشید و چاپی بود که بین عام تاپ و تک بود ، به طوری که به مدت 50 سال فرمانروایی خود را در ایران به تکامل راسنده و هر چه در ایران به چاپ می رسید ، چاپ سنگی بود .
افرادی که در کار چاپ سنگی دستی بر آن داشتند :
عموما دو دسته افراد که مجموع آن ها 18 نفر می شد در کارگاه های چاپ دستی به فعالیت خود می پرداختند . دسته اول شامل افرادی می شد که مطالب را جمع آوری می کردند، تصاویر را می کشیدند و سنگ چاپ را آماده می کردند . افرادی مثل : خطاطان، نقاشان، تهذیب‌کاران، سنگ تراش ها و تیزاب‌کاران جزو دسته ی اول محسوب می شدند .
دسته دوم شامل افرادی می شد که در عملکردمفید و حاصل نتیجه چاپ فعالیت داشتند مثل : استاد چاپ، مرکب زن، کاغذ گذار، چرم گذار, غلتک‌کش، کاغذ بردار، لایی‌گذار، و تعمیرکار که همه ی آن ها جزو دسته ی دوم محسوب می شدند .
شاید برایتان جالب باشد که بدانید :
یکی از شگفت انگیزترین نمونه های چاپ سنگی مصور، کتاب خمسة «نظامی» یکی از چاپ های سنگی مصور می باشد که که در ۶۰۲ صفحه در سال ۱۳۰۱ هجری قمری چاپ شده است. در این کتاب ۱۲ سرلوح در آغاز هر قسمت و پنج مجلس تصویر که بیشتر آنها نقاشی «مصطفی» است آمده که امتیاز بارزی به این کتاب می بخشد.