تاریخ هنر

اتروسک و روم باستان “درس پنجم کتاب تاریخ هنر جهان”

معرفی اِتروسک

اتروسک ها از اقوام ساکن در ناحیه مرکزی ایتالیا (توسکانی امروز) بودند که در اواسط هزاره اول پیش از میلاد دولت شهرهایی را تشکیل داده بودند، بنا به گفته هرودت مورخ یونانی آنها از لیدی واقع در آناتولی به سرزمین ایتالیا مهاجرت کرده بودند. اتروسک ها با شهرک هایی که یونانی ها و فینیقی ها در سواحل جنوبی ایتالیا برپا کرده بودند، داد و ستد داشتند و با برخورداری از هنر و فرهنگ این دو ملت، فرهنگ شکوفایی را در سده های ششم و پنجم پیش از میلاد پدید آوردند. در پایان سده ششم پیش از میلاد مردمان ساکن منطقه ای که شهر روم مرکز آن بود، بر علیه اتروسک ها شوریدند و اعلام استقلال کردند و به تدریج بر قلمرو ایشان مسلط شدند و در سده سوم پیش از میلادقلمرو اتروسک ها به جزئی از قلمرو کشور نوظهور تبدیل و هنر و فرهنگ اتروسک ها در فرهنگ روم ادغام شد.

هنر اتروسک

اتروسک ها در هنر فقط از سرمشق های یونانی استفاده نکرده، بلکه هنر خاص خود را نیز خلق کردند. هنر و معماری آنها ساده و روستایی مآب است، اما برخی از آثار آنها بسیار هنرمندانه ساخته شده اند. نقشه معابد آنها به شکل مربع ساده ای با ایوانی ستون دار و سقفی شیروانی مانند بود که بر روی سکویی نسبتا بلند ساخته می شد و بر لبه بام تندیس های از جنس گِل پُخته قرار می دادند.

ماکت معبد اتروسکی

از دیگر ویژگی معماری آنها استفاده از تاق های گهواره ای در ورودی شهرها بود که روش ساخت آن را از یونانی ها فراگرفته بودند. این نوع تاق بعدا الگویی برای معماری رومی ها شد.

از ابتکارات دیگر آنها، ایجاد خیابان های عمود بر هم بود.

در تدفین از هنر تندیس سازی استفاده می کردند و تابوت ها را به شکل نیمکت و از گل پُخته می ساختند و تندیس متوفی را روی آنها قرار می دادند و سپس آنها را رنگ آمیزی می کردند. یکی از آنها تندیس دلنشین زن و شوهری است که نگاهی شاد، سرزنده و امیدوارانه از زندگی در دنیای پس از مرگ دارند.

مقابر آنها به شکل اتاق و دارای تاقچه هایی در پیرامون بود، سطوح بین تاقچه ها را با نقاشی هایی بسشیار طبیعت گرایانه تزیین و شور و نشاط زندگی روزمره را در آنها منعکس می کردند.

تندیس سفالی رنگ آمیزی شده آپولون از آثار برجسته تندیس سازی اتروسک ها است که شکوه این خدای قهرمان را به خوبی نشان می دهد.

اتروسک ها در ساخت تندیس و اشیای مفرغی نیز توانا بودند که نمونه مشهور آن، تندیس مفرغی ماده گرگی اسن که به عنوان نماد شهر روم شناخته شده است،هنرمند به خوبی خشم و سرکشی را در چهره این گرگ نشان داده است.

تا پیش از سده پنجم پیش از میلاد، تندیس سازی اتروسک ها نشان دهنده شخصیت های واقعی نبود اما تحت تاثیر دوره کلاسیک یونان، این ویژگی را به دست آورد.

معرفی روم باستان

تاریخ و سرزمین روم

رومی ها از اقوام لاتین بودند که در حدود 2000 سال پیش از میلاد از اروپای شرقی به بخش مرکزی ایتالیا کوچ کرده بودند. آنها در آغاز به صورت دولت شهری تابع اتروسک بودند، اما در حدود سده ششم پیش از میلاد، ابتدا بر اتروسک ها و سپس بر بخش هایی از اروپا، آسیای صغیر (ترکیه) و شمال آفریقا مسلط شدند و کم کم تمام این نواحی به نام امپراطوری روم شناخته شد و حکومت آنها تا سده پنجم میلادی دوام داشت.

رومی ها از اتروسک ها و یونانی ها تمدن شهری را آموختند و هنر معماری، شهرسازی و تندیس سازی و نقاشی این دو قوم نقشی تعیین کننده در شکل گیری هنر آنها داشت. رومی ها هم در سواحل ایتالیا شهرک هایی ساخته بودند و از طریق این شهرک ها با فرهنگ و هنر یونان آشنا و به آن ارج نهاده و از آن ستایش می کردند.

رومی ها نه تنها هنرمندان و آثار هنری یونان را به کشور خود منتقل می کردند، بلکه از آثار آنها کپی های فراوان تولید می کردند. با وجود شباهت ظاهری هنر رومی با هنر یونانی، اما از آن متمایز است. رومی ها مردمی واقع گرا، خرد پیشه، عمل گرا و آینده نگر بودند و در جذب هنر دیگر ملل نیز تعصب نداشتند. آنها فرهنگ و هنر اتروسک و ملت های مختلفی چون ایران، میانرودان، سوریه و مصر را نیز جذب کردند که نمونه آن پذیرش آئین ایرانی ایزد مهر و ساخت معابد مهری در نقاط مختلف اروپا بود.

بازسازی معبد مهری

بدین ترتیب رومی ها هنر ملل مختلف را به خوبی باهم هماهنگ کرده و هنر خاص خود را پدید آوردند.

هنر روم

معماری روم

عالی ترین هنر رومیان معماری است که در شکلی باشکوه و عظیم ظاهر شد. معماری آنها براساس راه و رسم زندگی آنها بود. آنها در ساخت معابد، بناهای عمومی، حمام های پرتجمل، استادیوم، میدان، بازار، کاخ، طاق نصرت، آمفی تئاتر، خانه های شخصی (ویلا)، جاده، پل و آبراه توانا بودند.

بازسازی یک حمام رومی

قدیمی ترین بنای آنها معبد فورتونا در شهر روم است که ستون های آن یونانی، سکوی بلند آن اتروسک و فضای داخلی آن وسیع است.

معبد فورتونا

فضای داخلی این معابد شامل هشتی ورودی، تالار مرکزی و گنج خانه است. در این معابد تندیس خدایان نگهداری می شد.

نوع دیگری از معابد آنها معبد سیبیل است که طرح مدور آن از کلبه های گِرد روستایی روم و پلکان و نمای زیبای آن از معماری یونان الهام گرفته است. این بنا کم کم سرمشقی برای ساخت معابد گرد شد.

معبد سیبیل

معبد پانتئون (معبد همه خدایان) یکی از باشکوه ترین و عظیم ترین بناهایی است که بنای اصلی آن به صورت مدور و گنبد دار ساخته شده و ورودی آن دارای رواقی ستون دار است.

معبد پانتئون

رومی ها روش ایجاد دیوار با بتن و نماسازی با آجر، گچ و سنگ های نازک را از شرقی ها فرا گرفتند و قادر شدند بناهای عظیم خود را با سرعت و ارزانی به انجام برسانند. از دیگر ابتکارهای آنها استفاده از تاق های گهواره ای یا قوسی در ورودی ها، پنجره ها و پنجره نماها و پل ها و آبراه ها بود که آن هم ریشه شرقی داشت.

آبراه و پل

یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری رومی، ساختمان کولوسئوم (آمفی تئاتر یا تماشاخانه) سرگشاده شهر روم است.

کولوسئوم

از ابتکارات دیگر معماری، ساخت تالارهای دراز برای افزایش گنجایش جمعیت در معابد است. از دیگر مشخصه های معماری رومی ساخت تاق نصرت های یک یا سه دهانه بود که معمولا آنها را برای تجلیل از امپراتوران پیروز در جنگ ها می ساختند.

تاق نصرت کنستانتین

تندیس سازی روم

تندیس سازان بیشتر در زمینه نقش برجسته و تک چهره فعال بودند و برای ساخت تندیس های تمام قد اغلب مدل های یونانی را کپی می کردند. مهمترین دستاورد آنها واقع نمایی در تک چهره ها بود، از این رو آنها کمتر به صورتگری آرمانی یونانی ها توجه نشان می دادند. در تندیس سازی واقع گرایانه رومی، بازنمایی بدن نسبت به چهره، اهمیت کمتری داشت و غالبا تابع نمونه های ثابت و یکسان بود. البته این شیوه همواره مطلوب همه دولتمردان نبود، به طور مثال در زمان یکی از امپراتورهای روم آُکتاوین، سبکی ترکیبی شکل گرفت که هدف آن ارائه تمثالی خیال انگیز و آرمانی از فرد معین بود.

امپراتور اکتاوین

به عبارتی عر امپراتور سلیقه خود را اعمال می کرد، بعضی طالب آرمان گرایی (کلاسیک) یونانی و برخی طالب واقع گرایی دقیق بودند.

تندیس مرد جوان

نقوش برجسته روم

نقوش برجسته روی سنگ به دو گروه گزارشی (روایتی) و تدفینی تقسیم می شوند. یونانی ها در ثبت وقایع از اساطیر سود می بردند، اما رومی ها برخلاف یونانی ها علاقه زیادی  به مستندسازی و ثبت رویدادهای واقعی داشتند. البته رومی ها نیز در بعضی مواقع بی میل نبودند که عناصر تمثیلی و واقعی را با هم درآمیزند.

نقش برجسته

رومی ها مانند آشوری ها (میانرودان)، در نقوش برجسته گزارشی یا روایتی، رویدادهای مختلف را در صحنه های دنبال هم قرار می دادند. آنها بر روی لوحه های سنگی روی قبرها و تابوت های بزرگی سنگی مکعب شکل، اقدام به حجاری می کردند. در این حجاری ها، صحنه های زندگی روزمره و اساطیری، نوشته، علائم، نشانه ها و نقوش گیاهی و جانوری نقر می شد.

نقاشی روم

رومی ها در نقاشی نیز مانند تندیس سازی به تلفیق آرمان گرایی و واقع گرایی پرداختند. آنها حتی گاه مضمون های اساطیری را با برداشتی واقع گرایانه به تصویر می کشیدند. آنان قواعد پرسپکتیو علمی را نمی دانستند ولی بدون به کار بردن آن، مسائلی چون کوچک نمایی نقش افراد و اشیا و جَونمایی در فضا را با مهارت کامل حل می کردند. آنها مضامینی چون صحنه های اساطیری (داستانی)، زندگی روزمره، طبیعت بی جان، صحنه های بازی، مناظر معماری، باغ های پُرگل و گیاه و صحنه های طنز و درام را به تصویر می کشیدند.

طبیعت بی جان

به طور کلی، اگرچه نقاشی رومی در زمره بهترین تجلیات هنری جهان به شما نمی آید، اما به لحاظ حفظ و تکمیل سنت های باستانی و انتقال آن به دنیای مسیحیت از اهمیتی خاص در تاریخ هنر غرب برخوردار است. بیشترین آثار نقاشی آن ها از شهرهای پُمپی و هرکولانیوم در کاوش های باستان شناسی سده هیجدهم میلادی کشف شده است.

موزائیک روم

هنر موزائیک نوعی هنر معرق با سنگ های الوان کوچک برای تزئین سطوح معماری است که ریشه آن به خاورمیانه می رسد. یونانی ها و سپس رومی ها از موزائیک برای زیباسازی کف بناها استفاده می کردند اما به تدریج انواع مضامین با کارکردی نقاشی گونه در دیگر بخش های ساختمان نیز به کار گرفته شد و اعتباری در حد نقاشی کسب کرد.

نقاشی موزائیک

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *