دوران آغازین
جلوه های هنری در ایران به دوره نوسنگی در حدود هزاره هشتم پیش از میلاد باز می گردد. نمونه هایی از قدیمی ترین آثار به جای مانده از این دوران را می توان در نقاشی غار های منطقه لرستان به ویژه در دوشه، هومیان، کوهدشت دید. ادامه این تحول فرهنگی و هنری در دیگر مناطق کوه های زاگرس نیز مشاهده می شود. اولین نمونه های سفالگری که شاید قبل از هزاره هشتم پ.م نیز وجود داشته را می توان در این مناطق دید. این سفالینه ها همگی دست ساز هستند که پس از مدت زمانی به شکل منقوش درآمدند.
شکل و تزیین سفالینه ها در مناطق مختلف فلات ایران با یکدیگر متفاوتند اما اغلب دارای شیوه ساخت، مواد و خصایص مشترکی هستند.
در دوره معروف به عصر مس و سنگ ، مشخص ترین نوع سفالگری به رنگ های قرمز و زرد نخودی، منقوش شده به رنگ سیاه و با طرح های هندسی که بیشتر به شیوه هاشورزنی هستند، دیده می شوند. از این رو به نظر می رسد پیشینه سفالگری منقوش در ایران به حدود هزاره پنجم پ.م بازمی گردد به با استفاده از نقوش جانوری و هندسی نقاشی شده اند. استفاده از چرخ سفالگری و ساخت سفالینه های کاملا متقارن، حدود هزاره چهارم پ.م در مناطق تپه سیلک، تپه حصار، تل باکون، شوش و … می باشد.
این اشیاء سفالی شامل کاسه، ظروف دهان گشاد، جام و پیاله های پایه دار هستند. رنگ آنها معمولا کرم یا زرد نخودی است که با رنگ سیاه یا قهوه ای تیره و نقش های هندسی، جانوری و تلفیقی، نقش پردازی شده اند.
با کشف مناطقی در دشت لوت از جمله تپه یحیی، جیرفت و شهداد در نزدیکی کرمان پرده از اسرار تمدن دیگری در حدود هزاره چهارم پیش از میلاد برداشته شد. آثار مهم ساخته شده در این مناطق را بیشتر نمونه های سنگی در برگرفته، که به مناطق دیگر باستانی صادر می شده است. این مسیر صادراتی بیشتر از طریق شوش به میان رودان (بین النهرین) بوده است. براساس یافته های شهر سوخته (در سیستان) با تاریخی در حدود هزاره سوم پ.م ، چنین به نظر می رسد که این شهر مهمترین مرکز صنعت مفرغ سازی در شرق ایران به شمار می رفته است. در این منطقه خانه هایی به صورت پلکانی ساخته شده که سطح دیوار آنها با اندودی از گل و مواد آهکی پوشیده می شده است.
همچنین لوله های بزرگ سفالینی در این خانه ها برای آبرسانی وجود داشته است. کشف جمجمه ای در این منطقه، دلالتی بر عمل جراحی در این زمان می باشد. همزمان در این منطقه، هزاران قطعه سنگ لاجورد، فیروزه و مهرهای تزیینی آماده کار یافت شده که بیانگر میزان تولید این اشیاء در منطقه است.
از این رو دشت لوت و شهر سوخته در انتهای هزاره سوم پ.م به عنوان پر رونق ترین تمدن های جنوب شرقی ایران شناخته شده اند که با سرزمین های ایلام و میان رودان (بین النهرین) ارتباط داشته اند.
موقعیت مناسب دیگر این مناطق در حوزه جنوب شرقی و مناطق دشت لوت را منطقه شهداد (در کرمان) از آن خود کرده است. این منطقه با وجود سفالینه های قرمز رنگ، خطوط تصویری و نشانه ای، کاربرد متنوع سنگ صابون و مقبره هایی شگفت انگیز در کنار یکدیگر، شناخته شده است. از جمله یافته های با ارزش در این مکان «پرچم شهداد» می باشد.
این آثار باشکوه فلزی نشان می دهد که صنعت فلزکاری در ایران همزمان با گسترش فرهنگی و هنری در هزاره چهارم پیش از میلاد آغاز شده است. سپس توانست جای ابزارهای سنگی پیشین را بگیرد و همزمان زیور آلاتی از ترکیب سنگ های قیمتی و فلزات ساخته شود. اما رسما در هزاره سوم پ.م صنعت مفرغ سازی با تحولات اساسی در مناطق مختلف فلات ایران رو به رو شد و به اوج خود رسید.
در هزاره دوم پ.م سفالینه های منقوش تک رنگ در مناطق غربی ایران دیده شده است. این سفالینه ها به طور معمول با رنگ قهوه ای تیره بر زمینه زرد نخودی، نقاشی شده اند. نقوش آنها شامل مجموعه ای جالب از طرح های هندسی پیچیده است که خود حاصل سیر تکامل سنت سفالگری در مناطق غربی ایران است.
