معرفی جامع هایکو:

هایکو (به ژاپنی: 俳句) کوتاه‌ترین نوع شعر در جهان اطلاق می شود که پدیدآورنده ی آن ژاپنی‌ها می باشند.

اطلاعاتی که از شعر هایکو داریم، در واقع ، سه بند آغازین (هوکّو) _ اشعار زنجیره‌ای (رنگا) با مفاهیم طنزآمیز (سبک هایکای) می باشد که در قرن هفدهم به یک قالب آزاد ومستقل در شعر ژاپن تغییر کرد.

این قالب ، در بار اول هوکّو یا هایکای تعریف شده بود و خوانده می شد، ولی «ماسائوکا شیکی» (۱۹۰۲–۱۸۶۸) در قرن نوزدهم آن را هایکو نام گذاری کرد.

هایکوها از ۱۷ مورا (Mora) سازمان داده شده اند و به ترتیب ، به شکل سه واحد پنج‌تایی، هفت‌تایی و پنج‌تایی پشت سر هم می آیند.

هرچند که بعضی اوقات هایکوها را با ۱۷ هجا حساب می کنند.

البته از منظر زبان‌شناسی، هجا و مورا دو مفهوم با فرق های آشکار هستند و یک واکه بلند توانایی دارد  از دو مورا پدید آورده شود.

وزن شعر هایکو بر اساس شمارش موراها معین می‌شود. به‌ شیوه ی مرسومی هایکوها دارای کی‌گُو (kigo) یا فصل‌واژه‌ها و کیره‌جی (kireji) یا برش‌واژه‌ها می باشند.

ساختار شعر هایکو:

شعرهای هایکو، بدون قافیه اند اما موزون می باشند ، البته وزن آن‌ها همچو شعر انگلیسی مبتنی بر تناوب و پخش هجاهای تکیه‌بر و بی‌تکیه است .

لازم به ذکر است که هایکو مثل شعر فارسی و عربی برپایه ی تناوب و پخش هجاهای بلند و کوتاه نیست بلکه آنچه در اشعار این زبان موسیقی را به وجود می آورد،تعداد هجاهای بندهای آن می باشد.

این بدین معنا می باشد که ‌زبان ژاپنی با شنیدن بندهای پشت سر هم پنج هجایی و هفت هجایی احساس می‌کند که با کلامی موزون و آهنگین روبرو می باشد.

قالب هایکو، از سه بند  که بند اول آن از پنج هجا، بند دوم هفت هجا و بند آخر نیز پنج هجا دارند ، تشکیل شده است.

البته باید ذکر کرد که مقصود و هدف ما از هجا، درونمایه ی سنتی آن در ادبیات ژاپن می باشد که با مفهوم هجا در زبان‌شناسی مدرن مقداری فرق می کند.

هجا در معنای لغوی سنتی ژاپنی، معادل مفهوم «مورا» در واج‌شناسی مدرن قرار گرفته است.

مورا معنای  واحدهایی  که کشش یکسان دارند را در برگرفته است.

بنابر تعریف موجود می شود گفت: هجاهای سنگین، یعنی هجاهایی که واکه مرکب دارند یا هجاهای دارای «پایانه» دو «مورا» به حساب می آیند.

در واقع ، در وزن شعر کلاسیک ژاپنی، موراها شمرده می‌شوند ولی هجاها شمرده نمی شوند.

مثلاً واژه ژاپنی «رونین» (rōnin) از دو هجا تشکیل شده (rō.nin)، ولی چهار مورا دارد (ro.o.ni.n)

چند نمونه از هایکو :

به زمستان از باران خیس شدن
حتی چتر و کلاهی نداشتن-
باشد! باشد!
(ماتسوئو باشو)

در یک سوی
فانوس کاغذی‌ام
نخستین سپیده‌دم بهاری
(کوبایاشی ایسا)

بهار من تنها همین است:
تک نهال بامبو
و یک شاخهٔ بید
(کوبایاشی ایسا)

در روشنای بهاری

من هستم

تو هستی

(تاکاهاما کیوشی)

تنها زمانی کوتاه کنار هم بودیم

و فهمیدیم که عشق

هزاران سال می‌پاید!

(احمد شاملو)

عصر بهار

باغچه ی انار

تو میگذری

من در پیراهنت نیستم!

(محمدشریفی نعمت آباد)

جز حسرتی مدوام

چه بود زندگانی؟

(محمدشیرین زاده)