تاریخ هنر

هنر و تمدن ایران در سده دوازدهم و سیزدهم هجری “درس سیزدهم کتاب تاریخ هنر ایران”

هنر و تمدن ایران در سده دوازدهم و سیزدهم هجری

در سده های دوازدهم و سیزدهم هجری دولت های متفاوتی پس از انقراض صفویان و فروپاشی اقتدار مرکزی با خاتمه دادن به هرج و مرج داخلی در ایران شکل می گیرد. در این دوره دولت های محلی به مرور به قدرت رسیدند که می توان به دولت افشاریه، زندیه و قاجاریه اشاره کرد. در ابتدای این دوره بیشترین تلاش برای بازپس گیری سرزمین های اشغالی و کشورگشایی گذشت. اما جریان هنری همچنان با تاثیرپذیری از روند فرنگی سازی و حفظ ارزش های سنتی در هنر ایران ادامه داشت.

در دوره افشاریه با توجه به تداوم سنت فرنگی سازی دوران صفویه، نمونه هایی از آثار هنرمندانی که همچنان در این دوره زندگی می کردند مشاهده می شود. محل حکمرانی نادر، به عنوان نمونه مشخص معماری در این دوره نیز با تاثیرپذیری از معماری هندی ساخته شد.

 

کتاب تاریخ جهانگشای نادری

 

در دوره زندیه ابتدا آرامش نسبی برقرار شد و نوعی هنر به عنوان «مکتب زند» یا «مکتب گل» در شیراز پدید آمد. زیرا بیشترین توجه به نقاشی های گل و مرغ و نقاشی زیرلاکی می شد و میراث این هنر توسط زندیه به عنوان تحولی که از دوران صفویه آغاز و به هنر قاجاریه انتقال یافت، شناخته می شود.

بنابراین زندیه با حفظ میراث هنری دوره صفویه با وجود اندک زمان حضور این سلسله توانست ویژگی های منحصر به فرد و خاصی را در هنر پدید آورد که در زمینه نقاشی، معماری و دیگر هنرها، شاخص باشد.

ارگ کریم خان زند

 

نقاشی های دوره زندیه که به «مکتب گل» شهرت یافته در بردارنده جنبه های مختلف با موضوعات متنوع و همچنین دربردارنده نقاشی های رنگ و روغنی و گل و مرغ می باشد. تحول اساسی در این دوره را بیشتر می توان در شیوه های جدید هنری به ویژه نقاشی بر اشیاء مختلف از جمله قاب آینه، صندوقچه های جواهر و … دید.

 

قاب آینه

در دوره قاجاریه که دوران نسبتا طولانی تری را به خود اختصاص داده در ابتدا نوعی گرایش سنتی همراه با بزرگ نمایی ارزش های باستانی دیده می شود. هنر این دوره برخوردار از سنت انتقالی میراث هنری صفویه از طریق زندیه است. از این رو این هنر را بیشتر به عنوان زند و قاجار می شناسند. اما به طور کلی جریان های هنری در دوره قاجاریه با گرایشات متعددی به وجود آمد. آن گرایش هنری که به حفظ و نگهداری میراث هنری صفویه و زندیه پرداخته است، به مرور به زوال می گراید. این هنر شامل نقاشی های دیواری، تک نسخه ها، نقاشی های لاکی روغنی و پشت شیشه و نقش برجسته های سنگی، ساخت بناها و کاخ های متعدد است.

شیوه نگارگری و نقاشی در این دوره با فضای معماری و گرایش به جلال و شکوه ظاهری بسیار هماهنگ است. گرایش به هنر غربی و فرنگی سازی در نقاشی این دوره را می توان تنها در منظره هایی دید که زمینه نقاشی ها را در برگرفته است.

 

نلفیق نقاشی و معماری به ویژه در کاشی کاری بناها به خوبی قابل مشاهده است.

کاشی کاری قاجاری

پس از تاسیس مدرسه دارالفنون و دارالصنایع به عنوان اولین مرکز دولتی آموزش هنر نوعی گرایش کامل به هنر اروپایی به وجود می آید و تمایل به هنر اشرافی و درباری به اینگونه آثار روز به روز بیشتر می شود. تمایلات هنر اروپایی بیشتر در منظره سازی و صورت سازی و دور شدن از نگارگری ایران دیده می شود.

چهره ناصرالدین شاه

تحولات معماری در این دوره نیز مانند نقاشی با تلفیق عناصر سنتی و شکل ظاهری معماری اروپایی می باشد.

شمس العماره

 

خوشنویسی این دوره که بیشتر به شیوه نستعلیق می باشد به دلیل کاربردهای جدید هنری به شکل سیاه مشق و یا نوعی نگارش مناسب برای چاپ سنگی است.

 

چاپ سنگی کتاب عجایب المخلوقات

به دلیل توجه مردم به آثار هنری نوعی گرایش مردمی نیز در هنر این دوره به چشم می خورد که می توان در آثار چاپ سنگی، کتاب آرایی، پرده های قلمکار، نقوش کاشی کاری و نقاشی دیواری در مکان های عمومی و مذهبی دید.

 

کاشی کاری هفت رنگ

ارتباط روزافزون با غرب و حضور اندیشمندان ایرانی در این دوره که با فرهنگ اروپایی آشنا شده بودند باعث شد که زمینه مناسبی برای شکل گیری و کاربرد رسانه های جدیدی از جمله ایجاد روزنامه و مطبوعات، عکاسی و حتی سینما را به وجود آورد. هر چند تمایل به استفاده از عکاسی که بسیار سریع گسترش یافت، خود باعث ایجاد رکودی در نقاشی شد. این روند سریع سبب شد تا بسیاری از زمینه های فرهنگی و اجتماعی تحول بیشتری به سمت تجدد و نوگرایی بیابد.

 

همزمان با شکل گیری انقلاب مشروطه نوعی گرایش به سمت هنرهایی با زمینه های سنتی و مذهبی و حتی عامیانه به عنوان نقاشی پشت شیشه (نقاشی پشت بدل) برای شمایل سازی و مصور سازی قصه های مذهبی به وجود آمد.

نقاشی پشت شیشه

رویکرد دیگر در این زمینه شکل گیری نقاشی قهوه خانه ای (خیال سازی) است که با گرایش به مضامین مذهبی و حماسی در شکل های مختلف پرده ای، نقاشی و نقاشی دیواری در مکان های عمومی شکل گرفته است. این نوع نقاشی به روش رنگ و روغن و با بیان چند واقعه در کنار یکدیگر در مفهومی داستان گونه ارائه می شد.

نقاشی قهوه خانه ای استاد محمد فزاهانی

آخرین گرایش هنری دوره قاجاریه شکل گیری هنر آکادمی و رسمی است که با تاسیس مدرسه صنایع مستظرفه به همت کمال الملک شکل گرفت. این هنر، نوعی نقاشی ایرانی با گرایشات هنر غربی و شاعرانه همراه با چشم اندازهایی از مکان هایی واقعی است که بیان کننده هنر رسمی است.

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *